Leervragen

Het Buurt Energie Systeem is een technische en sociale innovatie. Op de proeflocaties willen we daarom gaan leren, ten behoeve van het generieke concept. We gaan op de proeflocaties te werk op basis van hypotheses die we tijdens het proces toetsen en wanneer nodig aanpassen. Deze hypotheses zijn gebaseerd op onderzoek naar ervaringen in binnen- en buitenland. Doel is om te komen tot een gestandaardiseerde methode die iedere buurt in Nederland in staat stelt om zelf aan de slag te gaan met een BES.

Navigeer hieronder om meer te leren over onze hypotheses.

Communicatie en participatie

Waar veel gemeenten in de 27 proeftuinen van het Programma Aardgasvrije Wijken  eerst grootschalig begonnen met grote informatiebijeenkomsten, zijn ze inmiddels overgestapt op een kleinere interactieve manier van werken (bron gemeente.nu). Onze hypothese is dat kleinschalige samenwerking het vertrouwen en draagvlak onder burgers vergroot en op de langere termijn het proces bevordert.

Een veel gehoorde les die de aansluiting met bewoners vergroot, is het tastbaar maken van de energietransitie. Bijvoorbeeld door te werken met een aardgasvrij voorbeeldhuis. Mensen kunnen zelf ervaren hoe het voelt om in een aardgasvrij huis te wonen wat het tastbaarder en toegankelijker maakt. Onze hypothese is dat warmtenetten voor sommige bewoners te abstract is, door te werken met tastbare voorbeelden wordt het vertrouwen in het project vergroot.

Onze hypothese is dat warmtenetten voor sommige bewoners te abstract zijn, door te werken met tastbare voorbeelden wordt het vertrouwen in het project vergroot. 

Op papier laat de aardgasvrij transitie zich goed lenen om andere opgaven in de wijk tegelijk aan te pakken, zogenaamde koppelkansen. Deze betreffen andere publieke taken zoals groot onderhoud of klimaatadaptatie, werk maken met werk (bijv. aanleg glasvezel, en maar ook technische en sociale koppelingen.

Op technisch gebied ontlast het Buurt Energie Systeem het E-net doordat de inzet van de buurtstation gestuurd kan worden. Wanneer er zonnepanelen in de buurt liggen kunnen deze mede gebruikt worden om warmte op te wekken voor de piekmomenten.

Uit onderzoek van Platform31 blijkt  dat gemeenten nu vaak nog een te smalle definitie van ‘duurzaamheid’ en ‘leefbaarheid’ hanteren waardoor aardgasvrij zich slecht laat koppelen aan sociale opgaven in de wijk. Daarnaast worden expertises van burgers in de wijk nog te weinig benut.

Het Buurt Energie Systeem leent zich perfect voor zowel publieke,  technisch als sociale koppelkansen in de buurt vanwege het kleinschalige en buurtgerichte karakter; de buurt is de opdrachtgever. Er wordt dus gedacht vanuit de behoeften van de wijk. Wanneer het project gekoppeld wordt aan budgetten van de gemeente voor de verbetering van de buurt wordt niet alleen de businesscase van het Buurt Energie Systeem beter maar wordt ook de gemeente ontlast.

Onze hypothese is dat de aanwezigheid koppelkansen het draagvlak voor een Buurt Energie Systeem zal vergroten. 

Financieel en economisch

De financiering van dit soort nieuwe infrastructuur wordt vaak genoemd als een belemmering. Gebouw gebonden financiering zou nodig zijn. In dit project kunnen buurtbewoners spaargeld investeren in de coöperatie en hiervoor rente ontvangen (bijvoorbeeld 2%). Voor bewoners met spaargeld kan dat aantrekkelijk zijn omdat de rente bij banken nu 0 is. Onze aanname is dat bewoners hierin geïnteresseerd zijn. Deze additionele bron van kapitaal kan de kapitaallasten van het project dus verlagen. Bij warmtenetten zijn kapitaallasten een belangrijk deel van de kosten zo blijkt uit bijvoorbeeld onderzoek van SEO.

Onze hypothese is dat bewoners met spaargeld dit een aantrekkelijk aanbod vinden en het de kapitaallasten voor het project verlaagt.

De coöperatie kan door haar hoge aantal leden slimme deals sluiten en gebruik maken van schaalvoordelen in de inkoop van duurzame technieken. Een coöperatie kan, zoals uitgelegd door HIER opgewekt, bedrijfsmatige activiteiten uitvoeren die individuele leden niet op eigen kracht zouden kunnen bewerkstelligen. De hypothese is dat het voor individuele burgers aantrekkelijker is om te investeren in een coöperatie dan individueel een lening af te sluiten.

Huishoudens kunnen kiezen om een individuele warmtepomp te installeren. Deze moeten ze dan zelf bekostigen en ook zelf betalen voor beheer en onderhoud. Daarnaast zijn er op dit moment geen gestandaardiseerde totaaloplossingen beschikbaar om hele woonwijken collectief van duurzame warmte te kunnen voorzien. Vaak worden er project specifieke oplossingen uitgewerkt op basis van beschikbare warmtebronnen en specifieke warmtevraag. Dit maatwerk is duur en traag. Om die reden is een aanpak nodig die leidt tot aanzienlijk lagere kosten voor aanleg en exploitatie (beheer), een gegarandeerd goede werking, een hoogenergetisch rendement, moderne bediening, een kleine schaal waarop gestart kan worden en een grote schaal waar naartoe gewerkt kan worden, om (op termijn) schaalvoordelen te kunnen oogsten.

Onze hypothese is dat het voor individuele huishoudens betaalbaarder is om te investering in een Buurt Energie Systeem dan in een individuele oplossing of een groot collectiefproject.

Wanneer er lokaal een energiesysteem wordt ontwikkeld in beheer van een lokale coöperatie geeft dit kansen voor de lokale economie. Samenwerking tussen burgers op het ene domein stimuleert samenwerking op een ander domein, een zogenaamd spill-over effect. Een goed voorbeeld hiervan is het Soesterkwartier in Amersfoort. Hier begon het ook met een energiecoöperatie maar inmiddels zijn er vanuit dit initiatief allerlei projecten ontstaan die in het teken staan van het ontwikkelen van de buurt en is er een aparte werkgroep ‘wijkeconomie’. Deze werkgroep onderzoekt hoe de buurt zichzelf kan versterken en er zijn zelfs gesprekken geweest over een lokale munt.

Onze hypothese is dat de ontwikkeling en aanwezigheid van een Buurt Energie Systeem een stimulans zal zijn voor de lokale economie. 

Organisatie

Het ontwikkelen van een Buurt Energie Systeem met daarin een warmtebedrijf en coöperatie vraagt om een heldere structuur en contracten. Het zijn deze contracten die ook belangrijk zijn in de ontwikkeling van een nieuwe warmte-infrastructuur.  Het Buurt Energie Systeem wil onderzoeken hoe deze contracten ingericht dienen te worden en wat de rolverdeling tussen verschillende stakeholders dient te zijn.

Onze hypothese is dat er nieuwe relaties en contracten nodig zijn tussen de overheid, burgers en de markt. 

Gemeenten zoeken vaak actief de samenwerking op met actieve burgers, die als koplopers betrokken worden bij projecten. Deze groepen kijken vaak breder dan alleen verduurzaming en willen de buurt op meerdere domeinen verbeteren (HIER opgewekt). Echter blijkt uit onderzoek van HIER opgewekt dat in deze groepen vaak expertise en capaciteit voor projectontwikkeling missen, iets waar de gemeente in zou kunnen ondersteunen.

Onze hypothese is dat samenwerking met aanwezige actieve groepen draagvlak vergroot en het aantal koppelkansen met het project vergroot.

Een coöperatie is een juridische structuur die naar buiten toe werkt als een bedrijf en intern georganiseerd is als een vereniging. Aan de ene kant is het een professionele partij maar aan de andere kant heeft de hele buurt wel invloed op het bestuur. Er is  een professionele partij aanwezig in de buurt die ingezet kan worden om allerlei producten en diensten  te ontwikkelen die de buurt verbeteren.

Onze hypothese is dat de aanwezigheid van een coöperatie in de buurt het ontwikkelen van koppelkansen verbetert en versnelt, omdat de coöperatie werkt voor de buurt op professioneel niveau. 

Uit een eerste analyse van de 27 proeftuinen in het Programma Aardgasvrije Wijken blijkt dat een van de belemmeringen om projecten van de grond krijgen is dat bewoners en gemeenten de samenwerking met een commerciële partij niet transparant vinden. Er is te weinig zicht op de opbouw van de kosten, de businesscase, de duurzaamheid van de bronnen en de toekomststrategie om deze te verduurzamen.

Onze hypothese is dat als je een warmtenet organiseert in een niet commercieel warmtebedrijf dat in bezit is van de buurt, er meer en sneller enthousiasme is om mee te doen en de wijk versneld aardgasvrij wordt. De bewoners hebben als eigenaar zeggenschap en inzicht in alle cijfers en feiten, de transparantie is dus maximaal.

Duurzaam

In Nederland zijn er vele bronnen voor warmte aanwezig. De meest voor de hand liggende is restwarmte van industrieën of datacenters, maar op veel plekken kan ook uit aardlagen (geothermie) of water (aquatermie) worden gehaald. De meeste worden echter nog niet gebruikt, omdat er bijvoorbeeld geen bestaand open warmtenet in de buurt ligt of de aanleg te duur is (Expertise Centrum Warmte). Onze hypothese is dat het Buurt Energie Systeem het makkelijker en toegankelijker maakt om warmtebronnen uit de buurt te benutten en aan te sluiten. Dit omdat het Buurt Energie Systeem sneller en rendabeler aangelegd kan worden dan een traditioneel warmtenet. Bovendien kunnen Buurt Energie Systemen volgens onze aanname in de toekomst aan elkaar worden gesloten waardoor er een regionaal systeem ontstaat waarin alle bestaande warmtebronnen optimaal benut kunnen worden.

Onze hypothese is dat het Buurt Energie Systeem duurzame bronnen sneller en makkelijker kan ontsluiten dan andere alternatieven.

 

Techniek

Het buurt warmtestation in het Buurt Energie Systeem bevat slimme software die zorgt voor de balans in het systeem. Op elk moment van de dag zorgt hij ervoor dat de warmte zo goedkoop en duurzaam mogelijk geleverd wordt.

Onze hypothese is dat het Buurt Energie Systeem door deze slimme sturing voor significante CO2 reductie zorgt doordat alle energie in het systeem zo efficiënt mogelijk wordt ingezet.

Het modulair ontwerp van het systeem zou niet alleen moeten zorgen voor eenvoudige koppeling met nieuwe bronnen en andere buurten, maar zou ook moeten zorgen dat nieuwe innovaties snel kunnen worden ingezet. Het modulair ontwerp zorgt ervoor dat bijvoorbeeld een gasketel of een warmtepomp eenvoudig vervangen kan worden door een nieuwe en verbeterde warmtepomp wanneer deze beschikbaar is. Zo kan nieuwe techniek snel beschikbaar komen ten goede van de aangesloten huishoudens. De oude warmtepomp kan dan bijvoorbeeld worden ingezet in een nieuwe wijk.

Onze hypothese is dat het Buurt Energie Systeem snel en effectief kan inspelen op nieuwe duurzame innovaties nu en op de lange termijn.